Στην προσχολική ηλικία το παιδί έχει διαμορφώσει μια στενή σχέση κυρίως με τους γονείς. Στο τέλος της προσχολικής ηλικίας ένας πρωταρχικός αναπτυξιακός στόχος που πρέπει να πραγματώσει το παιδί είναι το «άνοιγμα» του προς τον εκτός της οικογένειας κόσμο με συνέπεια να μειωθεί ο εγωκεντρισμός του και να αυξηθεί η αυτονομία του. Οι γονείς συνήθως δείχνουν περισσότερη υποχωρητικότητα, γενναιοδωρία και ανοχή προς τη συμπεριφορά του παιδιού και το βοηθούν παραπάνω από ότι οι δάσκαλοι και οι συνομήλικοι.
Ως αποτέλεσμα, κατά τη σχολική ηλικία, το παιδί γίνεται ένας μεταξύ όμοιων και καλείται να κατακτήσει και να εξασφαλίσει προνόμια που θεωρούσε δεδομένα. Εντός της νέας διευρυμένης ομάδας αναφοράς, το κάθε παιδί επηρεάζεται από τους άλλους και αναγνωρίζει καινούρια πρότυπα. Σε αυτό το πλαίσιο αλληλεπίδρασης το παιδί θα συναντήσει και εριστικές, αδιάφορες και επιθετικές συμπεριφορές, τις οποίες ωθείται να ρυθμίσει. Σε αυτή τη φάση οι συνομήλικοι θα του κάνουν υποδείξεις – με ωμό αλλά συχνά πιο αντικειμενικό και αληθινό τρόπο. Τα παιδιά δε διστάζουν να χρησιμοποιήσουν παρατσούκλια, όπως «φοβητσιάρη», γεγονός που επηρεάζει την αυτοεικόνα του.
Οι παραπάνω καταστάσεις είναι συνηθισμένες και παρά όλες τις αντίξοες συνθήκες, το παιδί προσθέτει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και τους συνομηλίκους του. Κατά την περίοδο αυτή είναι πολύ σημαντικό να κερδίσει το ίδιο το παιδί – με τις ελάχιστες δυνατές παρεμβάσεις των γονιών – την αποδοχή της ομάδας των συνομηλίκων του.
Αν το παιδί καθυστερήσει στο παραπάνω στάδιο, δηλαδή αν δεν αρχίσει να μειώνεται ο εγωκεντρισμός του, λογικά θα νιώσει απόρριψη στο σχολικό και κατ’ επέκταση σε άλλα πλαίσια και ίσως αντιμετωπίσει δυσκολίες στην κοινωνικοποίηση.
Οι δυσκολίες μπορεί να αφορούν το να υιοθετήσει ανεπιθύμητους ρόλους που θα το δυσκολέψουν στην ένταξη στην ομάδα. Π.χ.
- «ψευτοπαλληκαράς»: εναντιώνεται σε πιο αδύναμα παιδιά.
- «γελωτοποιός»: προσπαθεί να αμύνεται με τα αστεία του.
- «καλό παιδί»: συμπεριφέρεται «καθώς πρέπει», υποβιβάζοντας προσωπικές επιθυμίες.
- «ώριμο παιδί»: μιμείται τους μεγάλους και χάνει από την παιδικότητά του.
- «αποδιοπομπαίος τράγος»: λόγω περιορισμένης αυτοπεποίθησης περιθωριοποιείται.
Όλες αυτές οι μορφές συμπεριφοράς είναι ένα προσωπείο για να αποκρύψει το παιδί τη συναισθηματική ανωριμότητα και την έντονη αδυναμία του να συμμετέχει στην ομάδα με τον αληθινό του εαυτό.
Όπως μπορείτε να παρατηρήσετε γύρω σας, πολλοί από τους παραπάνω ρόλους πιθανόν να παραμείνουν και στην ενήλικη ζωή τους. Υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης και είναι ευκολότερο πριν παγιωθούν στη συμπεριφορά. Αν το παιδί σας έχει συχνά κάποιον τέτοιο ρόλο, μπορείτε να:
- διερευνήσετε τη συμβολή σας, εντοπίζοντας έτσι τρόπους να βελτιωθείτε εσείς και να επηρεαστεί το παιδί σας.
- παρατηρείτε σε ποιες φάσεις χρησιμοποιεί ή όχι το παιδί αυτά τα προσωπεία για να κατανοήσετε τις ανάγκες που καλύπτουν.
- συζητήσετε μαζί του άμεσα ή έμμεσα όταν το παιδί θα είναι έτοιμο και αξιοποιώντας την αυτοαποκάλυψη.
Κατά την προσχολική και σχολική περίοδο, το περιβάλλον του παιδιού –η οικογένεια και το σχολείο- είναι ωφέλιμο να ενισχύσει και να δείξει εμπιστοσύνη στις ικανότητες και στις προσπάθειες του παιδιού για τα καινούργια του επιτεύγματα. Με αυτόν τον τρόπο διευκολύνει το παιδί να παίρνει στο μέλλον πρωτοβουλίες και να είναι παραγωγικό, χωρίς να επιβαρύνεται από αισθήματα ενοχών και κατωτερότητας.
Το ουσιαστικότερο από όλα είναι και οι ίδιοι οι γονείς να αποδεχθούν τις αλλαγές που θα έρθουν και στην δική τους ζωή. Όταν φτάσει η ώρα να πάει το παιδί σας σχολείο, προσπαθήσετε να αναγνωρίσετε, να κατανοήσετε και να διαχειριστείτε και τα δικά σας συναισθήματα. Η διάθεση σας επηρεάζει τις συναισθηματικές αντιδράσεις του παιδιού σας και την εικόνα που θα δημιουργήσει για τον εαυτό του και το σχολείο. Να θυμάστε ότι ο αποχωρισμός είναι απαραίτητος και βοηθάει το παιδί να μεγαλώσει και τους γονείς να αναπροσδιορίσουν τις ανάγκες και τις σχέσεις τους.